Saturday, March 31, 2012

Arangkada of Leo Lastimosa for April 1, 2012

Mea culpa


Ning pagsugod sa Semana Santa, maayo tingaling mangumpisal ang mga sakop sa media sa tanang kalapasan nga ilang nahimo.  Apil na ko.  Wa koy tinguha pagpabug-at pag-ayo sa kalbaryo sa media pinaagi sa pag-utingkay sa tanang nangaging kalapasan.  Tuguting motutok lang ko sa agresibong media coverage sa mga tinun-an nga gidid-an nga makapaso sa ilang gradwasyon tungod sa mga hulagway nga ilang gi-post sa usa ka social media network.
Ang balaod nga nanalipod sa katungod sa kabataan nagmando man sa mga sakop sa media sa pagtago sa ilang ngan, pagpatigbabaw sa ilang privacy, sa di paglawog nila sa kauwawan ug sa di pagpasamot sa pait nilang kasinatian.

-o0o-

Pipila ka mga sakop sa media nitago tuod sa mga ngan sa lima ka babayeng mga tinun-an nga gidid-an pagpaso sa ilan gradwasyon apan nasipyat sa paghingan sa ilang mga ginikanan.  Ang paghingan sa mga ginikanan nga nipasaka og kaso sa korte sama rang pagbisto sa mga ngan sa mga tinun-an.
Mga sakop sa broadcast media wa tuod mohingan sa mga ginikanan nga nikiha apan nasipyat sa pagpakita sa mga dokumento sa kasong ilang gipasaka sa korte batok sa eskuylahan.  Abtik og mata nga mga tumatan-aw sa telebisyon nakabasa sa mga ngan sa mga kihante ug busa nakaila na sa mga apelyido sa pipila ka tinun-an.

-o0o-

Naigking ko pagkabasa sa awhag sa pipila ka posts sa Facebook ug Twitter nga nihagit sa mga sakop sa media sa pagpakita sa mga hulagway sa mga tinun-an nga nakapa-eskandalo sa mga tagduma sa eskuylahan.  Nipasabot sila nga makatabang ni nila sa paghukom sa kamakiangayon sa silot nga gipahamtang batok sa mga tinun-an.
Maayo na lang nga way sakop sa media nga nikubit.  May kaila ko nga may kopya sa mga hulagway.  Diriyot ko matental pagpa-email og kopya.  Apan nakumbinser kong makalapas ko sa katungod sa mga tinun-an, bisan kon igo lang nanguryuso ug wa magplano pagpublikar sa mga hulagway.

-o0o-

Tuguting ikumpisal ang akong kalibog:  Nakalapas ba sa katungod sa mga tinun-an ang paghingan sa media sa ilang eskuylahan?  Mas makiangayon ba unta alang nila kon igo lang nitaho ang media nga mga tinun-an sila sa usa ka pribadong eskuylahan?
Pait nang daan ang giagian sa mga tinun-an sa wa pa mabutyag sa publiko ang kontrobersiya pinaagi sa kaso nga gipasaka sa pipila ka mga ginikanan.  Hinaot nga ang pag-cover sa media sa kaso nakatabang pagpatin-aw sa mga panghitabo ug wa makapasamot lang sa kauwaw sa mga tinun-an.  Nga mao ang tinuod nga mga biktima.

Hinaot ang mosunod nga mga lakang sa mga ginikanan, sa eskuylahan ug sa media pulos itumong sa pagpasabot ug paghaw-as sa mga tinun-an gikan sa laksot nilang kasinatian.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Friday, March 30, 2012

Arangkada of Leo Lastimosa for March 31, 2012

        Tabang ni Mike Dilla


    Daghang nagpakisusi unsaon nila pagtabang si Mike Dilla.  Ang usa sa upat ka valedictorians sa Abellana National School (ANS) nga atong nahisgutan dinhi gahapon.  Natandog sila sa iyang sugilanon.  Ug nadasig sa pagtabang niya, bisan sa grabeng kakabos, pagsuway pagtuman sa dugay nang pangandoy sa 80 anyos na niyang amahan nga mag-doktor.
    Wa pa mi magkasulti si Dilla ug iyang mga ginikanan human sa gradwasyon sa ANS niadtong Miyerkules.  Apan nakaseguro ko nga ilang hangpon ang gitanyag nga dugang mga hinabang.  Nahibaw-an nako gikan sa prinsipal sa ANS, Ernesto Jacel, nga ang P100,000 nga scholarship fund gikan sa Dona Modesta Singson-Gaisano Foundation igo ra alang sa unang duha ka tuig sa kolehiyo.

-o0o-

    Nipasabot si Jacel nga sud na sa kapin sa duha ka dekada ang kauyonan tali sa ANS ug sa foundation nga ang hinabang di ihurot og hatag ngadto sa mo-qualify nga scholars, sama nilang Dilla ug sa mga nag-una niya.  Kini aron kalikayan ang tentasyon nga maggasto ang kuwarta alang sa laing katuyoan.
    Ubos sa kauyonan, ang cashier sa ANS maoy moduma sa P100,000.  I-anam-anam paghatag ngadto ni Dilla agad sa gastohan sa matrikula ug ubang mga panginahanglan sa iyang kuhaon nga kurso nga Bachelor of Science in Biology sa Cebu Normal University (CNU).

-o0o-

    Wa pang kahibawo si Dilla kinsay mosawo sa iyang gastohan kon mahurot nang hinabang.  Apan wa siya motalaw.  Ug di kadudahan ang iyang katakos sa paglahutay.  Ni makalalis sa hugot niyang determinasyon sa paglampos.

Ang pagpanghawod sa iyang klase bisan nagtuon sa iyang mga leksiyon ubos sa poste kay way suga ang ilang barungbarong, nga naglutaw sa dagat sa ngilit sa Barangay Ermita sa Dakbayan sa Sugbo, maoy labing lig-on nga ebidensiya nga way makababag tali ni Dilla ug sa iyang damgo.

Wa pa mi magkasulti si Jacel.  Kon mahimo bang ipaagi lang gihapon sa naumol nang sistema sa ANS ang dugang hinabang nga gisaad alang ni Dilla.

-o0o-

    Ato hinuon ning klaruhon.  Di si Dilla ray tinun-an nga tabanganan.  Nakaseguro kong daghan pang Mike Dilla nga mo-eskuyla gyod bisan sa daghang kakulian.  Mahimong pipila nila naa sa imong kaugalingong tugkaran.  Kinahanglan lang susihon ug paminawon ang ilang sugilanon.
    Bisan molampos na sa BS Biology, si Dilla kinahanglan pang mo-enrol sa College of Medicine.  Layo pa ang kahingpitan sa iyang pakigbisog.  Dako pa ang dugang hinabang nga iyang gikinahanglan.  Apan di maglisod si Dilla ug ubang mga tinun-an nga sama niya pagbarug sa ilang kaugalingong mga tiil.  Uban ang kasayuran nga di magmakuli ang katilingban sa pagtabang nila.
    Mas tam-is gyod untang bunga sa kasinatian ni Dilla kon wa nay mga bata nga mahikawan sa batakan nilang mga panginahanglan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Wednesday, March 28, 2012

Arangkada of Leo Lastimosa for March 29, 2012

        Classmate ni Corona


    Unsay imong palabihon?  Ang pagpatigbabaw sa katarung?  O ang pagpanalipod sa masalaypon nga mga paryente, mga higala ug kaubanan sa klase?  Unsay imong ipatigbabaw?  Ang kaayuhan sa mas daghan?  O ang paglaban sa pamilya, sa klase, sa hut-ong, sa fraternity ug ubang kahugpongan?
    Mao ni ang kalibog ni Rene Santayana.  Classmate ni Chief Justice Renato Corona sa Ateneo 1962 elementary ug 1966 high school graduating classes.  Nahugno siya sa pagkabisto sa pagpamakak ni Corona sa iyang academic achievements.  Human sa dugayng pamalandong, gipili ni Santayana ang katarung ug kaayuhan sa mas daghan pinaagi sa paghimo sa mosunod nga suwat ngadto sa ilang kaubanan sa klase:

-o0o-

    "Nahasol ko sa gibisto sa mga sakop sa media (Newsbreak) nga academic resume nga gisumiter ni Corona sa Malakanyang niadtong 1992 sa iyang pagtrabaho sa administrasyon ni kanhi presidente Fidel Ramos ug sa screen grab sa resume ni Corona sa website sa Korte Suprema nga pulos namakak sa iyang academic honors.

"Nakatimaan tingali mo sa listahan sa graduating classes nga gimantala sa media.  Nahinumdom pa ko sa mga ngan sa mga nanghawod sa atong batch nga silang Edjop (Edgar Jopson), Bobby Jayme, Rhett Pleno, Jacques Schnabel, Inggo Diaz, Chito Gomez, Louie Hernandez, Dari Pagcaliwagan ug Benito Diaz.  Wa kong kahinumdom sa ngan ni Corona nga naapil sa bisan unsang honors list sa atong katuigan sa Ateneo.  Kamo?

-o0o-

    "Nganong namakak man siya?  Kapin sa gatos tang iyang classmates--wa ba siya mahadlok nga daghan natong mahinumdom sa tinuod nga nahitabo sa eskuylahan?  Kahilas sa pasundayag sa iyang ka-arogante ug ka-ubos sa pagtan-aw sa iyang isigkatawo!  Giisip ni nakong personal nga insulto kay nakabuling sa gamayng lunsay nga luna nga akong gitipigan ning kinabuhia.  Di ko mahimong mangiyugpos lang ug makigkonsabo niya pinaagi sa pagpakahilom.
    "Kon di kasaligan ang usa ka tawo sa gagmayng butang, unsaon man nato pagsalig niya sa dagkong butang?  Nganong giapil pa mang grade school ug high school sa iyang professional resume?  Ug nganong namakak pa man siya ini?

-o0o-

    "Ning kasoha, lisod ang pagdupa sa atong classmate, gawas lang kon andam kang mosakripisyo sa imong mga prinsipyo.  Magpaabot pa unta ko sa mosunod nga mga panghitabo.  Morag nahuman nang akong paghuwat.  Suhito kaayo ta ning isyuha.  Way labot ining Malakanyang, ni ang Senado, ni ang politika.  Naglambigit ni sa prinsipyo ug kaligdong.
    "Bisan unsa pay sangpotan sa impeachment trial, si Rene Corona nakakumbinser nako nga di siya haom sa iyang katungdanan, sa bisan unsang responsableng katungdanan.  Ang kinatibuk-ang gibug-aton sa tanan niyang bakak nakapapas sa bisan unsang moral nga sukaranan nga iyang kabarugan.  Angay siyang moangkon sa iyang sala, mo-resign sa labing daling panahon ug molubong sa iyang ulo sa kauwaw."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Tuesday, March 27, 2012

Arangkada of Leo Lastimosa for March 28, 2012

Piyesta sa lana


Nitidlom nang presyo sa lana.  Mga tigpaniid sa industriya sa lana nangagpas nga niabot nang presyo sa labing taas nga ang-ang.  Ug nga mahimong magsige na og us-os ang presyo sa merkado sa kalibotan sa mosunod nga mga adlaw.
Maayo ning balita alang sa pamunoan ni Presidente Noynoy Aquino.  Kay sukwahi sa gipatuo sa iyang mga kaatbang, nisaka ang presyo sa lana di tungod ni Aquino kon dili tungod sa mga hulga sa kalibotanong suplay sa lana.  Tungod sa panagsungi sa Iran ug ubang kanasuran, nga kon mosangpot sa kagubot makaputol sa 35% sa kalibotanong suplay, ug sa nagpadayong kaguliyang sa South Sudan, Nigeria ug Libya.

-o0o-

Apan di limpiyo ang mga kamot ni Aquino sa pagburot sa presyo sa lana.  Sakto ang pasangil sa militanteng mga pundok nga nakatampo ang pamunoang Aquino sa kataas sa presyo sa mga produkto sa lana karon.  Kini tungod sa pagdumili ni Aquino pagpapas, o bisan paglaslas na lang, sa 12% nga expanded value added tax (Evat) sa lana.
Apiki ang pagdupa ni Aquino sa Evat sa lana tungod sa sibaw nga sukwahi nga mga awhag sa iyang kaugalingong mga alyado.  Si Senador Ralph Recto nisugyot nga himuong 10% na lang ang Evat kay niarang-arang nang ekonomiya.  Si House Deputy Speaker Erin TaƱada hagbay rang niawhag nga papason ang Evat sa lana.

-o0o-

Taphaw ang tubag ni Aquino sa krisis sa lana.  Makauuwaw ang iyang pagpamugos sa paglusad sa ikaduhang hugna sa Pantawid Pasada, bisan nagkayamukat ug way maayong epekto ang unang hugna sa paghatag og fuel subsidy sa PUJ ug tricycle drivers sa niaging tuig.
Ang bag-ong fuel subsidy nga P1,200 mahurot dayon sud sa usa o duha ka adlaw ug busa di kahaw-as sa PUJ drivers gikan sa kalisod.  Nakalimtan niya nga tungod sa pagmahal sa lana, nisaka sang presyo sa inadlawng panginahanglan ug busa apiki ang mga konsumidor.  Nga inay tabangan, gibunalan niya pinaagi sa pag-usbaw sa plitehan ug paglansang sa suholan.

-o0o-

Di mahudlat si Aquino sa gihulga nga people power sa krisis sa lana.  Ang militanteng mga pundok napakyas pagpilde niya pinaagi sa pakig-alyansa ni Senador Manny Villar ug sa mga loyalistang Marcos sa niaging piniliay.  Di katabang sa ilang bag-ong kawsa ang pakig-alyansa nila karon sa mga loyalista ni kanhi presidente Gloria Arroyo.
Di hinuon angayng mangiyugpos si Aquino.  Bisan unsaon pagpasabot nga gikinahanglan ang Evat aron makabuylo ang mga programa nga di kinahanglang mangutang ang gobyerno, lisod ipasabot sa katawhan nganong matag uminto sa lana, magpiyestang gobyerno pagkolekta sa mas dakong Evat.  Mas lisod tuohan ang pasalig ni Aquino nga nagdugo ang iyang kasingkasing sa mga naigo sa pagmahal sa lana kay niapil man siya og bunal nila.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Monday, March 26, 2012

Arangkada of Leo Lastimosa for March 27, 2012

Pahiyom sa bata


Mahimong di mausab ang kalibotan.  Apan mausab ang kinabuhi sa mga bata.  Nga makapahimus sa libreng operasyon sa ilang bitas sa ngabil o buslot sa lingagngagan.  Mao ni tinubdan sa kadasig ug katagbawan sa mga tigpasiugda sa tinuig nga libreng hare lip ug cleft palate operations alang sa labing kabos nga mga pasyente sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan.

Sa makausa pa, moduaw dinhi sa Sugbo ang Operation Rainbow Australia.  Sud sa usa ka semana silang magpabilin dinhi aron pag-atiman sa mga bata nga bungi.  Ang libreng operasyon himuon sugod sa Mayo 13 hangtod sa Mayo 18 sa Mandaue City District Hospital sa Reclamation Area sa Dakbayan sa Mandaue.

-o0o-

Di hinuon ang tanang bungi ang ma-operahan.  Si Wilma Dunne, ang pangu sa Operation Rainbow Australia nga kapin na sa duha ka dekada nga nagbalikbalik sa Sugbo ug ubang bahin sa Pilipinas, nipasabot nga tungod sa limitasyon sa panahon ug kahimanan ug alang sa kaluwas sa mga pasyente, kinahanglan sila nga:

  • Himsog ang panglawas;
  • Nagpangedaron og unom ka buwan pataas ang mga may bitas sa ngabil;
  • Nagpangedaron og 12 anyos paubos ang mga may buslot sa lingagngagan; ug
  • May gibug-aton nga unom ka kilo pataas.

-o0o-

Kon duna kay paryente, higala, o silingan nga nagkinahanglan ning libreng operasyon, palihug ingna nga makapa-rehistro na silang daan karon pa lang.  Mahimo silang manawag sa Mandaue City District Hospital sa 3459740.  Ang pre-registration molungtad hangtod sa Mayo 11, 2012.

Tanang rehistrado nga mga pasyente kinahanglang mopakita sa Mandaue City District Hospital sa Mayo 13.  Kanus-a tibuok adlaw nga susihon sa boluntaryong mga doktor ug nurses gikan sa Australia ang kahimtang sa ilang panglawas.  Ang mga pasyente nga mapamatud-an nga haom sa operasyon i-schedule unsang adlawa nga ma-operahan.

-o0o-

Mga pasyente nga gikan sa lagyong kalungsoran o silingang mga lalawigan di kinahanglan nga magbalikbalik sa pagpaabot sa ilang turno sa operasyon.  Ang Kiwanis Club of Cebu, nga maoy nagdapit sa Operation Rainbow Australia, motabang sa ilang gasto sa plitehan ug mohatag nila og temporaryo nga kapuy-an.  Aron di laayan ang mga bata, manghatag ang Kiwanians og mga duwaan ug school supplies.

Sa nangaging mga tuig, may pribadong mga kompaniya sa barko ug ayroplano nga niboluntaryo pagda sa mga pasyente gikan sa kasilinganang mga lalawigan padung dinhi sa Sugbo ug pabalik.  Hinaot nga di nila imakuli ang pagtabang na sab karong tuiga.

Mahimong tawgon ang coordinator sa proyekto nga si Steve Hann, kanhi presidente sa Kiwanis Club of Cebu, sa 09152996069, o ang DYAB Abante Pa, Bisaya sa 4221950, 4221953 ug 4221956 sa mga mangayo og dugang kasayuran o sa mga motanyag og dugang tabang paghimong mas tam-is sa pahiyom sa mga bata.  Daghang salamat daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Sunday, March 25, 2012

Arangkada of Leo Lastimosa for March 26, 2012

Duha ka tindahan


Kon hangtod karon may mga negosyante pa nga nanagana paghatag og disenteng suholan sa ilang mga kawani, niay nahipos nakong sugilanon mahitungod sa duha ka dagkong tindahan dinhi sa Sugbo.  Managsamang pamilya ang nanag-iya nila.  Apan buwag ang pagduma kay nag-iyahay na man ang managsuon sa pagtukod sa ilang mga patigayon.
Pulos nahimutang sa kinapusoran sa Dakbayan sa Sugbo ang duha ka tindahan.  Ang kalainan:  Ang una naghatag og minimum nga suholan sa mga kawani, bonus kon malabwan ang quota sa ilang halin ug tagsa ka plato nga kan-on sa matag kawani sa matag adlaw sa ilang canteen; ang ikaduhang tindahan nanikas sa suholan, mas gamay ang gipanghatag nga suweldo kay sa nahimutang sa ilang payroll.

-o0o-

Nilambo pag-ayo ang unang tindahan.  Ang mas makiangayong suholan ug mga benepisyo sa iyang mga tindera ug ubang mga kawani nisangpot sa mas dakong halin.  Nakatukod na og sangang mga tindahan sa ubang bahin sa Sugbo ug sa nasud.
Labihang mingawa sa ikaduhang tindahan.  Mas daghang lamok kay sa mga kustomer sa ilang tindahan.  Mas kusog ang kalang-og sa tibuok tindahan nga masimhot sa mga kustomer kay sa halin.  Ang dakong nadaginot sa paghatag og suholan nga ubos sa minimum nga P305 nga gitakda sa Regional Tripartite Wages and Productivity Board (RTWPB 7) karibalan lang sa mas dagkong tidlom sa ilang kita.

-o0o-

Makadasig sa mga trabahante ang makiangayon nga suholan ug mga benepisyo.  Ilang kakugi ug kamatinud-anon mosangpot sa mas dasig nga kahimtang sa panrabaho, mas taas nga halin ug mas dakong kahigayonan sa mas paspas nga paglapad sa patigayon.
Ang ubos nga suholan di makahaw-as mga trabahante gikan sa katimawa.  Luya sa trabaho kay nagkutoy ang tiyan ug nahasol ang panghunahuna sa batakang mga panginahanglan sa ilang pamilya nga di nila mahatag.  Ang paglapas sa kompaniya sa mga balaod makatental sab sa mga trabahante sa pagligoy kon way mga tagduma nga nagtan-aw.

-o0o-

Hinaot nga mao ni pamalandongan sa mga negosyante karong kuwaresma.  Samtang nangandam sa pag-ulbo sa init na sang lalis sa gipangayo nga uminto sa inadlawng suholan:  P125 sa Kilusang Mayo Uno (KMU) ug P90 sa Associated Labor Unions-Trade Union Congress of the Philippines (ALU-TUCP).
Hinaot nga maablihan ang panghunahuna sa mabuot nga mga tagduma sa mga patigayon nga ang suholan di gasto nga angayng daginuton ug laslasan.  Kon dili puhonan nga kinahanglang ilang ibubo aron mosangpot sa mas dakong ginansiya.

Kon usbawan ang suholan sa mga mamumuo, gawas nga mas mokugi sa trabaho mahimo pa gyong mas takos nga mga konsumidor:  Makapalit og mas daghan.  Ang mas dakong halin mas makapadasig sa patigayon.  Ug ang mas baskog nga mga patigayon mosangpot sa mas malambuon nga ekonomiya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com