Saturday, January 02, 2010

Arangkada of Leo Lastimosa for January 3, 2010

              Halin sa uma

 

          Morang gitilaan sa til-as kapaspas ang pagkahurot sa mga prutas ug utanon nga gida sa mga mag-uuma sa bukirang mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo.  Nitambong sila sa Kumbira sa Kapamilya, ang kaduha-matag-tuig nga panagtagbo sa suking mga tigpaminaw sa DYAB Abante Bisaya matag Disyembre, sa tungatunga sa pasko ug bag-ong tuig, ug Hunyo, sa sumad sa pagsugod namo og sibya.

          Nangadlawon ang mga mamalitay nga nag-atang sa nanglugsong nga mga sakop sa Cebu City Federation of Farmers.  Kay gawas nga mao pay pagpupo sa ilang abot, ubos kaayo ang presyo.  Wa na man gud moagi ang mga baligya sa mga komprador nga maoy gipasanginlan sa mga mag-uuma nga nipaburot pag-ayo sa presyo.

-o0o-

          Si Dr. Philip Hernandez, presidente sa kahugpongan, nipasabot nga tungod sa kadako sa patong sa mga komprador kasagaran madoble ang presyo sa ilang mga prutas ug utanon.  Pananglitan ang ilang paliya, nga tag-P40 ra untang kilo, tag-P90 na inig abot sa Carbon.

          May mga komprador sab nga labihan kamapahimuslanon.  Kay kasagaran sa mga mag-uuma utangan man nila, sila pa gyoy magbuot kon pila ray palit sa mga abot sa umahan.  Kon magdaot ang panahon ug kinahanglang maani dayon ang mga prutas ug utanon, way kukaluoy ang mga komprador nga molaslas pag-ayo sa presyo.  Ang mga komprador nga sama nila maoy gustong Hernandez nga laktawan aron pagpalambo sa kita sa mga mag-uuma.

-o0o-

          Maong gihangop ni Hernandez ang kahigayonan nga nakabaligya sila sa ABS-CBN Broadcast Complex.  Nangandoy siya nga mausban pa karong bag-ong tuig.  Nanghinaot sab siya nga matuman ang pasalig sa Cebu City Agriculture Office nga paningkamotan nga makaangkon ang mga mag-uuma og ilang kaugalingong luna nga kabaligyaan sa Carbon.

          Si Tim Suico, magtatambag sa mga mag-uuma, nitataw hinuon nga di angayng papason ang mga komprador.  Kay nakatabang sila pagpasayon sa pagtumod sa ilang mga abot.  Gidasig niya ang pagpangita og mas makiangayon nga kalambigitan tali sa mga mag-uuma ug mga komprador.

-o0o-

          Laing opisyal sa kahugpongan, si Pat Damaolao, nisugyot nga mahimong iapil ang direktang pagpamaligya sa mga mag-uuma sa ilang abot sa banhawon namo nga nga seminars sa Kapamilya Backyard Gardening Project.  Mas bug-at ang mga pagtulon-an alang sa mga manambong kon mabantang ug mapalit nila ang bunga sa bag-ong mga paagi sa panguma.

          Himuon namong tanan aron makatabang sa panginabuhi sa mga mag-uuma.  Andam ming mamahimong kahimanan pagdapit sa pagtagad sa kagamhanan sa pait nga kahimtang sa mga bayani sa nasud.  Di hinuon mi magpatugatuga pagpalugsong nila kon di ming katino nga mahurot ang ilang mga baligya.  Labing dako namong pangandoy nga sa panag-abot sa taga bukid ug taga patag, mas magkasinabtanay sila ug madugangan ang kahigayonan nga magtinabangay pagtakdo sa ilang mga panginahanglan ug pagpalambo sa ilang masig ka kahimtang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Thursday, December 31, 2009

Arangkada of Leo Lastimosa for January 1, 2010

            Sugilanon sa 2009

 

          Naandan na sa mga sakop sa media ang pagtapos sa tuig pinaagi sa pagsubli sa labing dagkong mga balita.  Nga gipili pinaagi sa naandang mga sukaranan sa gidaghanon sa mga tawo nga naapektahan, sa kainila sa mga tawo nga nahilambigit ug sa kaduol sa mga dapit nga nahitaboan.

          Nagpalahi ko sa kataposang adlaw sa sibya sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya sa 2009.  Akong gidasig ang mga tigpaminaw sa pagsugilon unsay ilang giisip nga labing dako ug labing makahuloganon nga mga panghitabo sa 2009 nga nakapausab sa dagan sa ilang kinabuhi.  Wa ko kaandam sa kadaghan ug kainit sa mga reaksiyon nga akong nadawat.

-o0o-

          Kasagaran nila nipili sa kalibotanong krisis sa ekonomiya.  May nanag-iya og karaang buildings sa downtown area nga nagkalisudlisod na pag-ayo kay wa nay nangabang ug ang pipila nga nisukol nanghatag og mga tsekeng niuntol.  May magtutudlo sa pribadong tulonghaan nga nakasabot na unta nga way usbaw ang ilang suholan apan mas gisakitan nga pipila sa iyang mga tinun-an napugos paghunong o pagbalhin sa mga tulonghaang publiko.

          May nawad-an og trabaho nga naglisod na gani pagpangita og plite sa pagpangaplay og trabaho.  Gagmayng mga magpapatigayon nga napugos paghunong kay wa nay mamalit sa ilang baligyang pagkaon sa mga tulonghaan ug mga trabahoan.  May napugos paglangyaw sa ubang lalawigan biniyaan ang iyang pamilya aron lang makalahutay.

-o0o-

          Daghan sang nanglangyaw sa ubang kanasuran nga managlahi ang sangpotanan.  Usa ka asawa niingon nga naarang-arang unta ang ilang kahimtang dihang nakatrabaho sa gawas sa nasud ang iyang bana.  Nahibaw-an na lang niya nga sa niaging pasko nahibalik ang iyang bana.  Apan laing pamilya ang gipaulian.

          May asawa nga niasoy nga ang iyang bana nga natangtang sa trabaho wa dawata sa mga kompaniya sa Sugbo nga iyang gi-aplayan tungod sa kadako na sa edad.  Maayo na lang kay nakatsamba sa Qatar.  Dungan sa pagpasar sa ilang anak sa board exam sa mechanical engineering.

-o0o-

          Laing asawa labihang guola.  Dungan sa pagkataktak sa iyang bana nasipyat ang ilang birth control ug nagsabak siya.  Dako ang gasto kay nanganak siya pinaagi sa caesarian section.  Natuman hinuong ilang damgo nga makaanak og laki.  Ug makalimtan gyod ang tanan nilang suliran kon motukiki nang bata.

          May amahan sab nga naghilak nga niasoy sa kapait sa kahimtang sa iyang mga anak dihang nawad-an siya og trabaho.  Nahadiin-diin siya og pangaplay.  Nahurot na lang ang tanan niyang hiniposan wa gyong katrabaho.  Hangtod nga nasaag siya sa usa ka dapit sa Barangay Labangon nga nagtanyag og libre nga pagtuon sa bibliya, apil na ang libre nga bibliya.  Nga hingpit nga nakapausab sa dagan sa iyang kinabuhi.  "Nawa nako ang tanan, apan nakaplagan nako si Kristo."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Wednesday, December 30, 2009

Arangkada of Leo Lastimosa for December 31, 2009

                        Kanser sa lingiw

 

            Kadlawon.  Liwas sa pasko.  Samtang nagpaabot og kasakyan paingon sa sibyaanan alang sa akong tulomanon sa radyo, nakalingi kog duha ka gagmayng bata nga maayong pagkahinanok sa daplin sa dan.  Nangligdas sila sa sementadong sawog sa ganghaan sa usa ka gamayng tindahan.  Way banig,  Way habol.  Way bisan usa sa mga lumalabay, apil na ko, nga nisusi sa ilang kahimtang.

            Way polis sa duol.  Ni barangay tanod.  Bisan kaminero na lang.  Asa man dapit ang barangay hall?  Unsa kahay dagway sa desk officer kon moadto ko sa presinto ug magpakitabang pag-atiman sa duha ka bata?  Makatabang kaha kon mangabli nang DSWD?  Sa kadaghan sa wa matubag nga mga pangutana, nisakay ko sa PUJ nga nihunong sa akong tungod.

-o0o-

            Unsa na may nahitabo nato isip katawhan ug katilingban?  Nganong sayon na lang alang nato ang paglingiw gikan sa gagmayng mga bata nga nagbad-ay sa kadalanan?  Nganong kasarangan na lang nga mosimang kon may makasugat nga mga naglago nga mangayog tabang, aron nga di makasingo sa ilang kalang-og ug di mahasol nga di makatabang?

            Gisigehan nakog am-am ang akong kaugalingon nga naapikhan lang tong duha ka bata pagpauli apan may mga ginikanan pang kadangpan inig mata.  O tingali naa ra sila magpuyo sa duol.  Pag-abot sa sibyaanan, namalihug ko sa kapolisan.  Wa nang duha ka bata dihang ilang gipaadtoan.

-o0o-

            Ang kahaw-ang nga akong gibati nisamot dihang nahinumdom sa kadali nakong makabalibad sa mga tigpaminaw nga way buhatan sa kagamhanan nga makatutok pag-atiman sa mga naglibud-suroy sa kadalanan, madagko o mabata man, tarung o naliso mang pangisip:  Ang DSWD mobalibad nga wa silay luna, ang mga polis labaw pa ug bisan ang Psychiatric Ward sa VSMMC labihan nang punoa.

            Maong giisip na lang nato nga kabahin sa naandang inadlawng kalihokan ang atong pag-agi ug paglingiw sa atong mga isigka tawo nga manghigda sa aseras, naghubo na ganing uban, bisan gagmayng mga bata ug bisan klarong masakiton kay wa tay kadangpan, gawas nga di gustong mahasol sa atong mga panginabuhi.

-o0o-

            Kanus-a man nagsugod ang atong pagsalikway sa pagpakabana?  Nganong hingpit na mang nitahan sa atong kainutil?  Gipul-an na ba ta og awhag sa kagamhanan pagtuman sa labing batakan nilang gimbuhaton pag-atiman sa katawhan—bisan unsa nila kagamay, kakabos ug kabaho?  Daghan na ba lang gyong napasagdan natong katawhan nga di na ta gustong maugtas nga maghunahuna unsaon sila pag-atiman?

            Sa niaging Asean Summit, gihakot sila paingon sa bukirang mga barangay sa dakbayan ug sa kalungsoran ug gipamiyaan.  Umaabot na sang Sinulog.  Hinaot nga makaamgo nga di mahimong manglaktod.  Nga matabangan lang sila kon magkahiusa tang mosusi sa ilang kahimtang, motambal sa nangalisbo nilang samad ug magtukaw paghatag nilag bag-ong sinugdanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Tuesday, December 29, 2009

Arangkada of Leo Lastimosa for December 30, 2009

              Buno sa bonus

 

          Hinaot nga sa imong pagbasa ini, nadawat na sa mga kawani sa kagamhanan ang nalangay na pag-ayo nga bonus sa pasko nga gihatag-bawi sa Malakanyang.  Mao ni labing uwahing timaan unsa na kakatag ang pamunoan karon.  Salamat sa atong pangu nga padayon pang nangita og mga paagi unsaon paglugway ang iyang gahom lapas sa 2010.

          Ang kalangay sa paghatag sa bonus, nga nalabyan na lang sa pasko ug alang sa ubang mga buhatan mahimong maunhan pa sa bag-ong tuig, di tungod sa hingtungdan nga mga buhatan.  Kon dili tungod sa taphawng pagpakabana sa nasudnong liderato alang sa mga kawani ug sa kakatag na sa pamunoan kansang malipayong mga adlaw mahimong inihap na lang.

-o0o-

          Nagsugod ang higanteng bulilyaso sa pagkara-kara ni Pres. Arroyo pagpanagang sa mga pasangil nga nangiyugpos lang siya atubangan sa lapad nga kadaot ug sa kadako sa pag-antos sa mga biktima sa mga bagyong Ondoy, Pepeng ug Santi.  Nidalidali siya pagpahibawo nga aron pagpagaan sa palas-unon sa katawhan mohatag ang kagamhanan og 14th month pay ug P15,000 nga cash gift alang sa mga kawani sa nasudnong kagamhanan, di lang sa mga dapit nga naigo sa bagyo kon dili sa tibuok gyong nasud.

          Nahilom na untang mga pagsaway.  Hangtod nga nabantang nga ang pahibawo naggikan ra sa tumoy sa iyang buhok.  Ug nga mangita pa diayng Malakanyang og tinubdan sa kuwarta.

-o0o-

          Gidalidali pagbakwi ni Executive Secretary Eduardo Ermita ug sa Department of Budget and Management (DBM) ang pahibawo ni Arroyo.  Gibahaan dayong palasyo sa masuk-anon nga mga pakisusi gikan sa mga kawani nga nakabatyag nga mora lang silang giuwat.

          Nilabay ang pila ka semana nga way nahitabo.  Wa nay katin-awan ang Malakanyang mahinayon bang higanteng bonus.  Si Arroyo mismo labihang tak-oma.  Wa na gyod motingog bisan ek na lang sa nakuryente niyang pahibawo.  Hangtod nga uwahi nang tanan.  Nilabay na lang ang pasko ug hapit na lang matapos ang tuig, wa pa magkadimao ang ilang salida.

-o0o-

          Gipahibawo sa DBM nga P7,000 ang ihatag sa nasudnong panudlanan ug P3,000 ang itampo sa savings sa nasudnong mga buhatan.  Kon unsa sila kadugay nga nakakita og tinubdan sa kuwarta gikahadlokang mao sab kalangay nga makaapud-apod sa bonus ngadto sa mga kawani.

          Inay moangkon sa iyang kasaypanan, mangayog pasaylo ug maleksiyon, si Arroyo wa motagam.  Samtang nag-alburuto nang bulkang Mayon ug namakwet nang mga molupyo sa Albay, nibakasyon uban sa iyang mga apo sa Hong Kong.  Dihang gisaway sa iyang ka way simpatiya sa mga biktima, wa mouban si Arroyo sa kiat sa Disneyland.  Kay nagpadayon mang mga pagsaway, giputol ang bakasyon ug nipauli.  Nitungas na lang sab aron pagtiwas sa iyang bakasyon sa Baguio, wa pa gyod igkita ang gipasiatab niyang bonus.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Monday, December 28, 2009

Arangkada of Leo Lastimosa for December 29, 2009

                        Politika sa pabuto

 

            Klarong namolitika ang mga kaatbang ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes sa ilang pagtulisok niya sa kapakyas paghimong luwas sa gitakda nga baligyaanan sa mga pabuto.  Sayon ra kaayo alang nila ang pagbasol sa mayor human sa pag-ulbo sa mga baligyaanan niadtong bisperas sa pasko nga nisangpot sa kamatayon sa tulo ka biktima, apil nang duha ka bata.

            Mas katuohan ang pasangil kon naggikan pa sa nagpakabana nga mga Mandauehanon.  Apan kay gikan man nilang Kongresista Nerissa Soon Ruiz ug Bise Mayor Carlo Fortuna kadudahan gyod nga pamolitika.  Bisan wa pa magsugod ang opisyal nga campaign period, silang Ruiz ug Fortuna kapasanginlan nga di mopalabay sa bisan unsang kahigayonan pagsaway ni Cortes.

-o0o-

            Bisan may sukaranan ang ilang mga pasangil.  Kay bantang kaayo ang kalapasan sa mga lagda sa gitakda nga baligyaanan sa mga pabuto sa Mandaue:

·        Nagsikit ang mga baligyaanan mao nga dali rang nagduktanay dihang natugpahan og saag nga kuwitis ang usa ka stall;

·        50 ka metro ra ang gilay-on sa mga baligyaanan gikan sa gasoline station mao nga bisan sa gitumbok sa kabomberohan nga firewall nadugangan ang kahigayonan sa pag-ulbo; ug

·        Ang kabomberohan mismo niangkon nga nakadugang sa hulga sa katalagman ang pagpahimutang sa mga baligyaanan daplin sa agianan sa mga sakyanan kansang mga pasahero mahimong aksidente o motuyo gyod paglabay og mga upos ngadto sa giladlad nga mga pabuto.

-o0o-

            Sakto ang awhag ni Mayor Cortes sa iyang mga kaatbang—nga inay magtinulisokay angay silang maghiusa pagtabang sa mga biktima.  Apan angay sab siyang manubag sa responsibilidad sa trahedya.  Di makapanghunaw si Cortes nga wa siyay kasayuran kinsay nagtakda sa firecracker zone.

            Wa ni katabang ni Cortes gikan sa mga pagduda sa iyang katakos pagpatuman sa mga lagda sa dakbayan.  Wa say tinguha pagdupa niya ang kabomberohan.  Kinsa morang nagpa-goryo-goryo nga mga Pilato nga niinsistir nga igo lang sila nga nihatag og clearance dihang giaprobahan na sa City Hall ang permiso sa mga baligyaanan.

-o0o-

            Bisan kon siyay incumbent, si Cortes giisip nga dehado sa mga tigpaniid sa politika sa Mandaue.  Kay bisan sa iyang pagsipsip sa Kapitolyo ug sa Malakanyang, gisalikway siya sa partido sa administrasyon.  Gipaboran si Ruiz nga hagbay rang gidungog nga mas dako og puntil ug mas organisado.

            Ang bugtong bentaha ni Cortes mao ang iyang kaligdong.  Wa igdungog ang iyang pamunoan nga dunay "Ms. Pila" nga magtungkawo sa City Hall aron pagpangilkil sa tanang mga magpapatigayon nga mobubo og puhonan sa Mandaue.  Mapatigbabaw lang hinuon ang kaligdong ni Cortes kon andam nga moangkon sa iyang kasaypanan.  Nasayop siya sa pagtugot sa di luwas nga mga baligyaanan sa mga pabuto.  Angayng mangayo og pasaylo sa di pa, ug bisan kon, piyestahan sa iyang mga kaatbang sa politika.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Sunday, December 27, 2009

Arangkada of Leo Lastimosa for December 28, 2009

                        Tulis hangtod 2010

 

            Tanang timailhan nagpakita nga matapos na lang ang tuig magpabilin nga mao lang gihapon ang karaan ug mas dakong bayranan sa telepono sa Pilipinas.  Nga kon wa mong kabantay mao nay nalansang natong bayranan sa niaging usa na ka dekada.  Ang atong bayranan sa telepono kataposang gitakda sa National Telecommunications Commission (NTC) niadto pang 1999.

            Lisod tuohan nga wa mous-os ang atong bayranan sa telepono bisan sa daghang mga ebidensiya nga nagmatuod nga gipaburot pag-ayo sa mga kompaniya sa telepono ang ilang ginansiya.  Bisan sa pagkamugna sa bag-ong mga teknolohiya sa komunikasyon nga nakahimong mas sayon ug mas barato sa komunikasyon.  Ug bisan nitidlom na pag-ayong mga bayranan sa telepono sa ubang kanasuran.

-o0o-

            Mao ni usa sa labing dakong milagro sa atong bag-ong panahon.  Giunsa man pagmaniobra sa higanteng mga kompaniya sa telepono nga magpabilin ang dagko nilang mga bayranan bisan sa daghang mga pagsuway sa kagamhanan pagpagaan sa palas-unon sa mga konsumidor?

            Hangtod karon pabiling nabawo ang mga konsumidor sa mga pasalig sa mga politiko nga nagbuwa ang baba pagpangangkon nga nagdugo ang ilang kasingkasing alang sa kabos nga mga konsumidor nga gipahimuslan sa telcos.  Hangtod karon padayong gilipatlipat ang mga konsumidor sa makalibat nga mga promo sa telcos nga kasagaran gisagolan og pangilad aron lang maaghat ang mga konsumidor paggasto sa kataposan nilang tinipigan nga alang unta sa mas mahinungdanon ug mas dinalian nga mga panginahanglan.

-o0o-

            Labing uwahing pasundayag sa kainutil sa kagamhanan batok sa telcos mao ang kapakyas sa NTC pagpatuman sa kamandoan nga nag-usab sa sistema pagkuwenta sa bayranan sa voice calls sa cellular phones gikan sa per minute ngadto na sa per pulse (matag unom ka segundo).  Ang kamandoan giluwatan sa NTC niadto pang Hulyo karong tuiga.  Apan bisan sa kasayon ug kadali ra unta pagpatuman sa kausaban, ang telcos nilampos pagkumbinser sa NTC paghatag nila og upat ka buwan nga lugway.

            Apan bisan napupos nang lugway niadtong Disyembre 6, ang telcos padayong nagpaugat nga per minute lang gihapon ang kuwentada sa bayranan sa voice calls.  Ug nga makapahimus lang sa per pulse nga sistema ang mga konsumidor kon maghasol sila pagbutang og prefixes sa mga numero nga ilang tawgan.

-o0o-

            Ubos sa kasabutan, ang per pulse nga sistema isugod pagpatuman niadtong Disyembre 6 sa mga tawag sa samang network ug niadtong Disyembre 16 alang sa mga tawag sa laing network.  Nagsabot man gani unta ang telcos ug NTC nga mag-press conference niadtong Disyembre 5 aron dungan nga ipahibawo ang kausaban.

            Apan nagpabiling inutil ang NTC pagpatuman sa iyang kamandoan.  Ang telcos nagpadayon sa ilang papating pagtulis sa kabos nga mga konsumidor.  Kainutil sa kagamhanan ug kahakog sa telcos maoy nakapalig-on sa inhustisya sa atong bayranan sa telepono sud na sa napu ka tuig.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com